ĐÔNG MÔN HOÀNG KHUYỂN
东门黄犬
DẮT
CHÓ VÀNG RA KHỎI CỬA ĐÔNG
Giải
thích: Đông môn
东门: chỉ cửa thành phía đông. Hoàng
khuyển 黄犬:
chó vàng. Nguyên đây là lời của Lí Tư 李斯 nói trước khi bị Tần Nhị Thế xử tội chết. Thành ngữ này ví
với việc làm quan bị nạn, rút lui không kịp.
Xuất
xứ: Hán . Tư Mã
Thiên 司马迁:
Sử kí – Lí Tư liệt truyện 史记 - 李斯列传.
Sau
khi Thừa tướng Lí Tư李斯 của triều Tần bị vu tội nhốt vào ngục, Tần Nhị Thế sai hoạn
quan Triệu Cao 赵高
đi thẩm tra vụ án. Triệu Cao vốn có thâm thù với Lí Tư nên thừa cơ bắt toàn bộ
gia tộc và bạn bè của Lí Tư. Khi thẩm án, đánh Lí Tư 1000 gậy, bức Lí Tư nhận tội
câu kết với giặc tiến hành mưu phản.
Lí
Tư từng có ý định tự sát, nhưng nghĩ rằng mình có khả năng biện luận, lại có
công lao, không lòng mưu phản, có thể thông quan việc dâng thư biện giải, mong Nhị thế
thức tỉnh mà xá tội cho. Trong ngục, Lí Tư dồn hết tâm trí viết, thuật lại
công lao 7 phương diện trong hơn 30 năm làm Tướng triều Tần, cố ý dùng cách nói
ngược “7 điều tội trạng”. Lí Tư dùng thể tiểu triện viết xong giao cho Triệu
Cao, hi vọng sẽ có được tin tốt đẹp.
Nào
ngờ Triệu Cao không để ý đến kiệt tác của Lí Tư, Triệu Cao nói rằng: tù phạm
làm sao có thể dâng thư!
Mấy
ngày sau, Triệu Cao sai mười mấy tên môn khách giả làm Ngự sử, Yết giả, Thị
trung lần lượt tra khảo Lí Tư, nếu Lí Tư nói ra sự thật sẽ bị đánh thảm hại. Về
sau Nhị Thế sai người đi kiểm chứng lời khai của Lí Tư, Lí Tư tưởng rằng cũng
giống lần trước nên không dám nói sửa lời nói ra sự thật, trong tờ cung khai thừa
nhận toàn bộ tội trạng. Một mặt thẩm vấn Lí Tư, một mặt khác Tần Nhị Thế sai người điều tra tội trạng của
Quận thú Tam Xuyên 三川 là Lí Do 李由, nhưng lúc bấy giờ Lí Do đã bị Hạng Lương 项梁 giết chết. Sứ giả trở về, Triệu
Cao nguỵ tạo ra tội trạng Lí Tư mưu phản.
Cuối
cùng Lí Tư chịu tội ngũ hình, bị xử chém ngang lưng tại chợ Hàm Dương 咸阳. Khi áp giải ra khỏi ngục, Lí
Tư quay đầu nói với người con thứ đang bị áp giải theo:
Ta muốn cùng con lại dắt con chó vàng ra khỏi
cửa đông Thượng Sái 上蔡
để đuổi theo con thỏ,, há được nữa sao?
Nói
xong hai cha con cùng khóc. Kết quả, cả 3 tộc nhà Lí Tư đều bị xử tử.
CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH
(1)- Nguyên văn câu nói của Lí
Tư trong Sử kí:
Ngô dục dữ nhược phục khiên hoàng khuyển câu
xuất Thượng Sái đông môn trục giảo thố, khởi khả đắc hồ!
吾欲與弱復牽黃犬俱出上蔡東門逐狡兔, 豈可得乎!
Huỳnh Chương
Hưng
Quy Nhơn 11/6/2013
Nguyên tác Trung văn
ĐÔNG MÔN HOÀNG KHUYỂN
东门黄犬
Trong quyển
TRUNG QUỐC THÀNH NGỮ
CỐ SỰ TỔNG TẬP
中国成语故事总集
(tập 1)
Chủ biên: Đường Kì 唐麒
Trường Xuân – Thời đại
văn nghệ xuất bản xã, 2004.
Thư Mục:
Nghiên Cứu - Dịch Thuật