Dịch thuật: Ngược tìm khởi nguyên của diều (kì 4)

NGƯỢC TÌM KHỞI NGUYÊN CỦA DIỀU

(Kì 4)

          Có người đoán định một số câu thơ trong Kinh Thi nêu ở trên là miêu tả diều gỗ, điều này e rằng có thành phần ức đoán tương đối nhiều. Bài Tứ nguyệt 四月 trong Tiểu nhã 小雅 thuật lại nỗi khổ khi đi làm phu phen tạp dịch và tình cảm lo buồn cho cuộc đời:

Phỉ thuần phỉ duân

Hàn phi lệ thân ⁽¹⁾

匪鹑匪鸢

翰飞戾天

Ta không phải là chim thuần chim diên to lớn

Bay đến tận trời cao.

          Câu thơ viết về người đi làm tạp dịch bị câu thúc, rốt cuộc không bằng chim ưng có thể bay đến tận trời cao, cũng không bằng cá chiên cá vĩ có thể lặn sâu xuống đáy. Nếu đem 2 câu này giải thích là diều gỗ sẽ không thống nhất với nội dung của toàn bài. Hơn nữa, đem Hàn phi lệ thân 翰飞戾天 giảng là vật thực diều gỗ thế thì đối ứng với câu Tiềm đào vu uân 潜逃于渊  là để chỉ vật thực nào? ⁽²⁾  Bài Tiểu uyển 小宛 trong Tiểu nhã 小雅  lại càng không có quan hệ gì với diều gỗ. Câu mở đầu:

Uyển bỉ minh cưu

Hàn phi lệ thân

宛彼鸣鸠

翰飞戾天

Chim minh cưu kia

Bay đến tận trời cao

trực tiếp viết về chim ban cưu nhỏ bay đến trời cao. Đoạn thứ 3 ở dưới mở đầu bằng câu:

Trung nguyên hữu thúc

Thứ dân thái chi

中原有菽

庶民采之

Nơi đồng bằng có cây đậu

Dân chúng hái lấy

ở đây trực tiếp lấy đậu để khởi hứng. Mở đầu đoạn thứ 4:

Đệ bỉ tích linh

Tái phi tái minh

题彼脊令

载飞载鸣

Chim tích linh kia

Vừa bay vừa kêu

Mở đầu đoạn thứ 5:

Giao giao tang hộ

Suất trường trác túc

交交桑扈

率场啄粟

Chim tang hộ bay qua bay lại

Phải ra chỗ đất trống để ăn lúa

          Minh cưu, thúc, tang hộ đều là sinh vật tồn tại trong tự nhiên, được dùng khởi hứng ở các đoạn trong bài thơ một cách hài hoà thống nhất. Nếu đơn độc đem “minh cưu” giảng thành diều gỗ do con người tạo ra sẽ khiến người ta cảm thấy mắc mứu, khó hiểu.

          Rõ ràng, lấy 2 ví dụ trong Kinh Thi nêu trên để chứng minh thời Xuân Thu đã có diều gỗ là khiên cưỡng.

          Vấn đề tiếp theo là, diều gỗ làm thế nào để bay được lên cao? Chúng ta biết rằng, máy bay hiện đại khắc phục sức hút của tâm trái đất để bay lên, một là phải dựa vào nguồn năng lượng to lớn, hai là phải dựa vào vật liệu cực nhẹ nhưng cứng. Diều gỗ mà nói đến ở thời Xuân Thu, máy móc lắp đặt chỉ có thể dùng gỗ và đồng loại vật liệu tương đối nặng, bản thân diều gỗ lại thêm máy móc lắp đặt vào nhất định là tương đối nặng. Nếu không có lực khởi động to lớn, diều gỗ căn bản không có cách nào rời khỏi mặt đất. Năng lực vận chuyển của máy móc lắp đặt ở thời Xuân Thu không thể thoả mãn yêu cầu này.

          Vì thế, chúng ta có lí do để nói rằng, diều gỗ chỉ có thể dựa vào ngoại lực để bay lên cao.

          Chúng ta thử quan sát các em học sinh tiểu học hiện nay đem mô hình máy bay do các em tự làm phóng lên không trung. Dưới thân máy bay các em lắp một móc sắt nhỏ, móc dính sợi dây cao su làm dây cung, sau đó kéo căng dây cung, buông tay ra, “phựt” một tiếng, mô hình máy bay bay lên cao. Trên không trung mô hình máy bay dựa vào chong chóng đã được quay chặt trước đó sau đó lỏng dần mà có thể bay trong chốc lát, đến khi chong chóng hoàn toàn lỏng mới dừng chuyển động, mô hình bắt đầu rơi xuống. Theo đó, chúng ta có thể mạnh dạn đoán rằng: diều gỗ thời Xuân Thu dựa vào cung mạnh để bắn vào không trung, có thể nhiều cung bắn cùng một lúc. Sau khi lên không trung, dựa vào máy móc lắp đặt, cũng dựa vào lực nâng của không khí để chuyển động. Nếu đem nguyên lí bánh lái ở thuyền ứng dụng vào diều gỗ, khiến phần đuôi và phần thân tạo thành một góc nhất định thì diều gỗ có thể bay trên không trung.

          Diều gỗ không hoàn toàn dựa vào máy móc mà phải dựa vào lực nâng của không khí ở một trình độ tương đương để duy trì thời gian tự thân lưu lại trên không trung, sự thực này đủ để gợi ý cho việc phát minh ra diều, nhân đó chúng ta có lí do để cho rằng nó là tiền thân của diều.

          Thế thì, vào lúc nào diều gỗ có thể lợi dụng máy móc lắp đặt để bay lên không trung?

                                                               (còn tiếp)

CHÚ CỦA NGƯỜI DỊCH

(1)- Phần phiên âm các câu thơ trong Kinh Thi, tôi theo quyển Thi kinh (bạch thoại tân giải) của Trí Dương xuất bản xã, năm 2004.

(2)- Đoạn thứ 7 bài Tứ nguyệt 四月 là:

Phỉ thuần phỉ duân

Hàn phi lệ thân

Phỉ chiên phỉ vĩ

Tiềm đào vu uân

匪鹑匪鸢

翰飞戾天

匪鱣匪鲔

潜逃于渊

Ta không phải là chim thuần chim diên to lớn

Bay đến tận trời cao.

Ta không phải là cá chiên cá vĩ to lớn

Lặn xuống tận đáy sâu

                                                                     Huỳnh Chương Hưng

                                                                      Quy Nhơn 21/6/2013

Nguyên tác Trung văn

TRUY TỐ PHONG TRANH ĐÍCH KHỞI NGUYÊN

追溯風箏的起源

Trong quyển

PHONG TRANH

風箏

Tác giả: Vân Trung Thiên 云中天

Bách Hoa Châu văn nghệ xuất bản xã, 2006.